Song Nguyên - NPC
Chuyên đề, Sách ảnh
Được nhìn, được thấy là một đặc quyền. Nhà học giả văn hóa thị giác Nicolas Mirzoeff đã thôi thúc chúng ta sử dụng đặc quyền ấy để khám xét sự vận hành của quyền lực. Nỗ lực trong việc sử dụng đặc quyền ấy nằm ở khám phá thị giác của ông tại những đồn điền nô lệ tại Mỹ vào thế kỷ 19. Ở nơi đây, tên cai quản leo lưng ngựa nâng cao thế ngắm để vừa giám sát nhóm tay sai, vừa nhấn mạnh chỗ đứng là kẻ bề trên họ. Người nô lệ bán mặt cho đất để thực hiện nghĩa vụ lao động của kẻ bề dưới, như ngụ ý thoả cơn hám quyền của tên cai quản. Với Mirzoeff, loại hình thị giác này gắn kết chặt chẽ với những hệ thống nắm quyền của bối cảnh đương đại, đặc biệt trong thứ vũ khí tân tiến được sử dụng phục vụ chiến tranh. Hiện nay, chiến tranh đã vượt qua lí lẽ truyền thống của nó, khi các phe nắm quyền chạy đua tranh chấp quyền lực được giám sát, thao túng quần chúng phe đối phương. Vũ khí không chỉ là đao kiếm hay súng đạn, mà là đặc quyền được thấy và kiểm soát người thấy.
Tại buổi trưng bày Hình dung Gốc rễ (Studio 3năm, TP.HCM), ta bắt gặp NPC như sự phá mạch độc đáo giữa hàng loạt những ấn phẩm ấn tượng khác của những nghệ sĩ nhiếp ảnh tại Việt Nam. Nổi bật về kích thước nhỏ nhắn, NPC gây chú ý với những khung ảnh được xếp tràn viền trong từng cặp trang. Mỗi ảnh được chụp từ góc máy trên cao nhìn xuống, tựa như ta đang nhìn vào màn hình CCTV giám sát từng cử chỉ của người dân chốn đô thị. Mở đầu bằng hình ảnh khối rừng bê tông bệt màu xen kẽ chi chít nhau, ta bước vào một không gian bức bối vô cơ như môi trường sinh nở thuận lợi cho tên cai quản. Từ học sinh trong bộ đồng phục thể thao tới những gã vận động viên chuyên nghiệp trên mặt cỏ xanh mướt, không ai thoát khỏi tầm nhìn của hắn. Song Nguyên tránh xa những lập luận không cần thiết về chính trị, những văn bản dài dòng lên án ngành công nghiệp văn hoá/thị giác đã thấm nhuần vào đời sống đương đại. Thay vào đó, anh đảo ngược cuộc chiến giữa “họ và chúng ta”, và đưa sân khấu cho những nhân vật trong tác phẩm, những người vốn đã bị ví von như những vai phụ vô tri trong một tựa game không rõ người thua kẻ thắng. NPC để dành cốt truyện của tên cai quản-phe cầm quyền như một đề tài mở cho khán giả, để họ tự quyết định mình đứng đâu trên kim tự tháp của đặc quyền thị giác. Bằng ngôn ngữ hài hước và đầy châm biếm (được hỗ trợ bởi kích thước khiêm tốn cùng sự thô ráp ở việc in cắt và đóng gáy tác phẩm), NPC là minh chứng cho sự mỏng manh của con người trước những khai thác xã hội.
Từ thuyết mô phỏng, NPC tranh cãi rằng thực tại của chúng ta là một thuật giả lập, một công nghệ tối tân để thuyết phục mọi người tin sự mô phỏng là có thật, và dấy lên những tương đồng trong nguyên lí vận hành trong nhiếp ảnh tư liệu. Trong bối cảnh hậu sự thật, nhiếp ảnh đã vượt qua định nghĩa đóng băng khoảnh khắc hay được sử dụng như minh chứng khách quan nghiễm nhiên cho sự kiện. Ống kính trở thành thứ công cụ giúp nhiếp ảnh gia mở ra một thế giới tự tại, mô phỏng một sự thật đầy toan tính cái tôi nhưng vẫn (được coi là) tồn tại song song, đan xen và đại diện khoảnh khắc của thế giới thật (!). Với Song Nguyên, dự án vừa là cách anh thực hành đặc quyền được nhìn, được diễn giải thế giới mô phỏng của chính mình (nơi anh không thể kiểm soát những nhân vật nhưng toàn quyền kiểm soát cách người đọc thấy họ); vừa là cách anh thách thức thứ đặc quyền đó, đưa nó ra bàn cân hào nhoáng. Những đối lập này cấu thành nên giá trị trong khoảng lặng của tác phẩm, nơi ống kính không chĩa vào: cuộc chiến tranh giành đặc quyền của những tên cai quản trên lưng ngựa, vô hình vô dạng núp giấu khỏi đám đông.
Song Hà Nguyên (s. 2002, Hà Nội) hiện đang theo học Cử nhân Điện ảnh và Video Kỹ thuật số tại RMIT Việt Nam. Anh thử nghiệm với hành vi nhìn nhận của người xem qua nhiếp ảnh trong khi di chuyển giữa Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh. Vào năm 2023, Nguyên đã tham gia triển lãm nhóm Imaging Rhizome (Studio 3năm, TP.HCM) và Remission (Matca, Hà Nội). Năm 2022, anh là nghệ sĩ cư trú tại Wedogood Studio (TP.HCM).